Empatia - dar współodczuwania

Fot. Marcin Piotr Oleksa 

"Jeśli nie ma pokoju, dzieje się tak dlatego, że zapomnieliśmy, że należymy do siebie nawzajem." Matka Teresa 

Empatia, czyli zwiększona wrażliwość na ludzi, zwierzęta i to, co nas otacza. Współodczuwanie drugiego człowieka, którego sprawy stają mi się bliskie właśnie poprzez tę wrażliwość i otworzenie na kogoś, kto czuje i przeżywa podobne emocje jak ja. Empatia, czyli spojrzenie na drugiego człowieka jego oczami. To przede wszystkim przystanięcie przy kimś, i w tym zapędzonym świecie poświęcenie swojego czasu i cząstki siebie komuś drugiemu, bez spektakularnych czynów, o których mówi cały świat, ale po cichu, czasami w zwykłym, bezsłownym trwaniu, życzliwym spojrzeniu, bezinteresownym uśmiechu. W tym odruchu ciepła, którym chcemy obdarować drugiego człowieka, komunikując mu: Współodczuwam Cię! Nie jesteś dla mnie obojętny! 

Empatia, przepięknie nazwana poezją duszy, potrafi poruszyć w nas tak delikatne struny, że czujemy więź współczucia z drugim człowiekiem; współczucia nie mającego jednak nic wspólnego z litością czy użalaniem się nad kimś. 

Empatia uczy nas miłości, a jej dar skłania do wykraczania poza własne, indywidualne "ja" i do przeżywania radości, jaka płynie z większej bliskości i zażyłości z życiem w każdej postaci, bo empatia to nie tylko nasz stosunek do drugiego człowieka, ale i odbieranie swoimi zmysłami świata zwierząt oraz przyrody, i potrzeba zrozumienia tego, co się w nim dzieje bez naszego udziału.  

Fot. Maria Sawicka

" Przyjaciel, który w chwili rozpaczy i zamętu potrafi trwać przy nas w ciszy, pozostawać z nami w godzinie żalu i żałoby, umie znieść niemoc, niemożność uleczenia i uzdrowienia oraz stawić czoło naszej bezradności, jest przyjacielem, który się troszczy prawdziwie." Henri J. M. Nouwen 

Zazwyczaj empatię definiuje się jako zdolność do podzielenia i rozumienia emocji i potrzeb innych, tak jakby były one naszymi własnymi odczuciami. Empatia to nic innego jak brak obojętności, ale również brak zgody na obojętność i powierzchowność. To także umiejętność doceniania ludzi za to, kim naprawdę są, a nie kim chcielibyśmy, aby byli. 

W ciekawej książce "Duchowa moc empatii", jej autorka, Cyndi Dale, przekonuje nas, jak bardzo współcześnie potrzebujemy empatii i jak ważna ona jest dla nas samych. Autorka zadaje czytelnikowi pytanie, czy wyobraża sobie jak wyglądałby świat bez współczucia, które jest najwyższym celem empatii i z przykrością zauważa, że wartości stanowiące podstawę empatii, takie jak właśnie współczucie, życzliwość i troska, stają się współcześnie coraz rzadsze. Te "czujące mięśnie", jak je nazywa Cyndi Dale, które wzmacniają nasze człowieczeństwo, zanikają i bolą, a świat trapi epidemia samotności, depresji i niepokoju. I pomimo tego, że budowanie więzi uczyniłoby nas zdrowszymi i szczęśliwszymi - gdybyśmy aktywnie wykorzystali swe zdolności empatii - nie robimy tego, i dlatego cierpimy. 

Empatia, współodczuwanie, brak obojętności na innych jest tym, czego obecnie świat potrzebuje najbardziej. Zasmucające jest to, że w zabieganym, skupionym wyłącznie na sobie i żądnym szybkiego sukcesu społeczeństwie, empatia jest w ogóle niedoceniona, a nawet więcej, wzgardzona. W XXI wieku można śmiało mówić o kryzysie współczucia. Ludzie przestali się nawzajem dostrzegać, a my sami staliśmy się pełni paradoksów - z jednej strony otaczamy się wirtualnymi znajomymi, pokazując im siebie od jak najlepszej strony i ujawniając tylko to, co chcemy ujawnić; a z drugiej w realnym świecie nie potrafimy nawiązać bliskich relacji z ludźmi, którzy nam przeszkadzają. Bo w tym prawdziwym świecie, stając twarzą w twarz z drugą osobą i podejmując z nią dialog, nie możemy zasłonić się ekranem komputera, tylko zostajemy obnażeni z masek. W tych "ludzkich" i bezpośrednich relacjach musimy dać coś z siebie, wykazać nasze zainteresowanie tym, z kim rozmawiamy i w jakimś stopniu zaangażować się w emocje, które odczuwa nasz rozmówca. Nie jest to proste w czasach, które wciąż nas uczą walki o siebie i sięgania wysoko, aby za wszelką cenę osiągnąć sukces i nie zostać przegranymi w czasach, w których empatia postrzegana jest jako słabość i naiwność, a świat oszalał w bezczuciu, skupiając się na tym, co jest "naj". 

Fot. Maria Sawicka

Skąd bierze się w nas świadomość tego, co czują, czego doznają lub najbardziej w danej chwili potrzebują inni? Skąd wiemy, że ktoś  zmaga się z trudnościami, chociaż nie wygląda na przygnębionego? Czy zdarzyło ci się, że wchodząc do jakiegoś domu, byłeś w stanie wyczuć, co niedawno zaszło między jego mieszkańcami? Czy zdarzyło ci się zamienić z kimś emocjami? W trakcie rozmowy nagle doświadczasz uczucia, że radość, z którą podszedłeś do tego człowieka nagle zamienia się w smutek, który on w sobie nosił, obciążający ciebie, a dający wytchnienie tej drugiej osobie. Niejednokrotnie doświadczamy uczucia "wyssania", osłabienia naszej energii, którą ktoś nam, nawet nieświadomie, odbiera. Cyndi Dale w swojej książce "Duchowa moc empatii" wyjaśnia, dlaczego tak się dzieje i opisuje różne rodzaje odczuwanej empatii, zachęcając do podjęcia trudu odnalezienia jej w sobie, bo przecież empatia łączy nas ze sobą, abyśmy mogli troszczyć się o siebie nawzajem, a kiedy obdarzamy kogoś współczuciem, wysyłamy mu czystą miłość, która skłania nas do bezinteresownego pomagania innym. 

Monika A. Oleksa  

Wszystkie przytoczone cytaty pochodzą z książki Cyndi Dale, "Duchowa moc empatii", za przeczytanie której dziękuję Wydawnictwu ILLUMINATIO. 

Fot. Maria Sawicka