Wtorkowe spotkania kulturalne: Literacka kanapa

"Wędrowiec" to opowieść o bezdomnym, który nie jest typowym lumpem. Pozornie zwyczajna historia życia, która dzieli się na "przed" i "po" życiowym zakręcie. Bohater książki wędruje ulicami dużego miasta i obserwuje jego życie. Na trasie wędrówki spotyka ludzi, z którymi jego losy łączą się lub nie, ale których zawsze zauważa. W czasie od świąt Bożego Narodzenia do Wielkanocy (o tym czasie opowiada książka) przechodzi, ku swemu ogromnemu zaskoczeniu, przemianę, którą sam określa jako "obudzenie serca". W niej niewątpliwy udział mają ci, których w swojej wędrówce spotkał.

Tak o swojej najnowszej książce, której premiera już w czerwcu, pisze Basia Smal. Felietonistka, pisarka, pedagog i bardzo ciepły człowiek, a prywatnie moja przyjaciółka, którą życie postawiło na mojej drodze zupełnie nieoczekiwanie. 

Zaprosiłam Basię na moją literacką kanapę, aby przy wspólnej sypanej herbacie i w półmroku oświetlonym ciepłem lampy, porozmawiać o jej najnowszej książce. O Wędrowcu. 

Fot. Marcin Oleksa

"Czterdziestka to nie grzech", "Droga po miłość" (powieść w odcinkach, którą można przeczytać TUTAJ ), i "Wędrowiec". Trzy zupełnie różne książki, które jednak łączy wspólny mianownik - nazwisko autora. Barbara Smal. Co Cię skłoniło do napisania "Wędrowca"? Skąd w ogóle taki pomysł i od jakiej myśli się zaczęło?

Barbara Smal:    Z "Wędrowcem" zaczęło się od tego, że tuż przed świętami Bożego Narodzenia w 2012 roku pojawiło się we mnie pragnienie, żeby na moim blogu (W środku życia) zamieścić oprócz życzeń coś jeszcze. Myśli mi się poślizgnęły w tym kierunku i "zobaczyłam" oczami wyobraźni te nasze święta, przygotowania do nich, przeżywanie ich oczami kogoś z zewnątrz, kto to widzi, ale w tym nie uczestniczy. Dlaczego nie uczestniczy? No właśnie - bo nie ma domu, jest sam i idzie w wigilijny wieczór ulicami miasta obserwując świąteczną krzątaninę. Napisałam opowiadanie pt. "Wędrowiec", które wówczas opublikowałam na blogu, a które w książce stanowi jej początek, pierwszy rozdział.

Czym różniła się praca nad tą książką od pracy nad "Czterdziestką..." czy "Drogą po miłość"? 

Basia Smal:  Zacznę od tego, że żadnej mojej książki nie piszę o sobie. Każdą piszę sobą - tym, jaka jestem. A jestem jak każdy człowiek pełna różności - bogactwa wewnętrznego, które mnie w innych tak bardzo zachwyca.

"Czterdziestkę..." pisałam w 2009 roku. Wtedy tak umiałam, tak właśnie patrzyłam na ludzką kondycję, na to jak reagujemy na nasze życiowe zakręty - mocne chwile, które potrafią wywrócić świat do góry nogami. Poza tym była to moja pierwsza powieść. Nigdy wcześniej nie pisałam beletrystyki. Czułam się jak ktoś, kto stoi na środku dżungli i próbuje wycinać sobie drogę wyjścia z niej. Dlatego w "Czterdziestce..." , w pisaniu jej popełniłam tak wiele błędów, których już się ustrzegłam pisząc dwa lata później "Drogę po miłość" i kolejny rok potem "Wędrowca", czyli nie zakreśliłam sobie ram, nie wtłoczyłam się sama do "klatki", w której jak się okazało zupełnie nie umiem tworzyć. Tą "klatką" w "Czterdziestce..." było określenie celu - tych, do których, a raczej dla których książkę pisałam. No i stąd reszta błędów - sposób w jaki przekazałam to, co chciałam przekazać. W "Drodze..." jest już bardzo mało dialogów. To efekt mojego odnajdowania własnego stylu pisania. W "Wędrowcu" nie ma już ani jednego dialogu. Ta książka jest już w pełni "moja". Pisząc ją myślałam tylko i wyłącznie o tym, co i jak chcę przekazać.

 

Fot. Michał Oleksa

 

"Wędrowiec" porusza niełatwy temat wędrówki człowieka ku samemu sobie. Czy miałaś taki moment, w którym poczułaś, że ta książka pisze się sama i że również Ciebie ma gdzieś doprowadzić? 

Basia Smal:  Każda książka "pisze się sama" i dobrze o tym wiesz :) Wszystko polega na otwieraniu w sobie wewnętrznych drzwi do świata, który zainteresował, zaciekawił. Pisząc, właściwie opisuję to, co "widzę" oczami wyobraźni - usiłuję nadążyć z zapisaniem tego :)

Nie wiedziałam, zresztą tego nigdy nie wiem zaczynając pisać powieść, jak książka się zakończy, dokąd zaprowadzi. Tworząc świat nieistniejący, ten zewnętrzny i ten wewnątrz wymyślonych postaci, idzie się za głosem intuicji, za tym, co podpowiada empatia. A że w miarę pisania pojawiają się nowe wątki, nowe sprawy, to nigdy nie wiadomo dokąd autora to zaprowadzi. To jest właśnie ten brak ram zakreślonych sobie samemu wokół serca i umysłu, który daje szansę na pełną otwartość tak jednego, jak i drugiego.

 

Fot. Marcin Oleksa

 

Kim jest Barbara Smal?

Basia Smal:  Barbara Smal jest sobą :) Nie boję się tego, nigdy się nie bałam, chociaż wiele razy doświadczyłam niezrozumienia przez innych, co czasem rodziło odepchnięcie mnie albo odsunięcie się ode mnie. Przykre, ale dla mnie zrozumiałe - nie można być blisko obok kogoś, kto nie jest z "mojej bajki". Mam parę spraw dobrze przemyślanych. Parę w trakcie zmagania się z nimi i wiele takich, co do których jestem "znakiem zapytania". Nie sądzę bym różniła się tym od kogokolwiek. Poza tym szczerze i naprawdę lubię siebie, co bardzo ułatwia mi sympatię i życzliwość wobec innych. Znam swoje mocne strony i znam słabe. A to daje mi siłę, także w relacjach z innymi. I pozwala otworzyć się na to, by kochać zarówno w rozumieniu "amor" jaki i "caritas". Problemy ze mną mają ci, którzy na siłę próbują nakazać mi, bym była jakaś - zgodna z czyimś oczekiwaniem. Ja już jestem "jakaś" :)

 

Fot. Marcin Oleksa

 

W pracy niemal każdego autora pojawia się niejednokrotnie zastój twórczy podczas pisania książki. Nagromadzenie emocji, czasami brak zgody na kierunek, w którym zmierza książka, a często po prostu zmęczenie powodują, że od pisania trzeba odpocząć, bo żadne sensowne zdanie nie przychodzi do głowy, a pusta kartka straszy. Czy doświadczyłaś tego przy "Wędrowcu"? 

Basia Smal:  Widzę to w ten sposób - pisanie jest aktem twórczym, a ten nie podlega żadnym schematom. Nie wiem czym jest tak zwana "wena twórcza". Wiem, że czasem pisze mi się łatwiej, a czasem trudniej. Kiedy następuje ten drugi moment, wiem że czas na odpoczynek, bo jak rzeźbiarzowi w pewnym momencie zmęczą się mięśnie, tak pisarzowi jego "narzędzie" pracy, czyli serce i umysł. I jest to zupełnie naturalny stan. Nie doświadczyłam nigdy tego, by mnie biała, pusta kartka "straszyła". Wręcz przeciwnie. Lubię wyzwania, dobrze się czuję, gdy mam zapełnić jakąkolwiek pustkę - czy to białej kartki na ekranie laptopa, czy pokoju, który mam urządzić czy czegokolwiek innego. Jednak pisanie - tworzenie świata, który nie istnieje - wymaga dużej koncentracji, skupienia na tym, co czuje mój bohater, co ja czuję w związku z tym, co "widzę" oczami wyobraźni. Po pewnym czasie można się poczuć, a raczej na pewno poczuje się zmęczonym. Bywa i tak, że pójdę w książce w jakimś kierunku i w pewnym momencie czuję, że to jeszcze nie pora albo że nie tędy droga. Zatrzymuję się, daję sobie chwilę oddechu i za jakiś czas odnajduję właściwy rytm.

Myślę natomiast, że jeśli jest moment całkowitego zatrzymania, stagnacji, bezruchu w tworzeniu, to znak, że nie ma sensu brnąć dalej w temat, w tę konkretną książkę. Trzeba sobie dać spokój i nie pisać na siłę. Tworzenie jest jak latanie - skrzydła same niosą.

"Wędrowiec" wymagał ode mnie sporo. Miałam kilka przerw, ale wiedziałam, że bez nich się nie da. To jak z miłością - czasem trzeba dać temu, kogo kocham odpocząć od siebie, czasem muszę odpocząć od niego, ale to nie oznacza, że między nami miłość zamiera. Wraca się z tęsknotą i radością. Takie były moje powroty do "Wędrowca" :)

 

Fot. Marcin Oleksa

 

Każda książka wyczerpuje, szczególnie taka, która podejmuje niełatwe tematy. Jak odpoczywasz po skończonej książce i jak dużo czasu musi upłynąć, zanim zaczniesz kolejną?

Basia Smal:  Moje studia (Basia jest pedagogiem) wyposażyły mnie w różne umiejętności. Także taką, że mam bardzo dobry kontakt ze sobą, z tym, co czuję. Dlatego, gdy jestem zmęczona, a zawsze po zakończeniu pisania powieści jestem, odpoczywam. Nie odstawiam bohatera :) tylko słucham się siebie. Wtedy mój organizm dyktuje mi, co mam robić. Przez jakiś tydzień, półtora więcej śpię. Tak po prostu, samo mi się więcej śpi :) Poza tym zwalniam ze wszystkim, więcej spaceruję dla samego spacerowania, słucham muzyki, którą lubię, spotykam się na kawce ze znajomymi i w ogóle pozwalam sobie na jak największe psychiczne lenistwo. A przede wszystkim nie piszę. Tylko to, co konieczne. I po takiej swoistej terapii, która trwa kilka tygodni - dwa, trzy, miesiąc - zaczyna mi brakować świata fikcji :) Wiem wówczas, że znów mogę pisać. I czekam, aż coś poruszy moje serce do tego stopnia, że stanie się to zaczątkiem kolejnej książki.

 

Fot. Marcin Oleksa

 

Nad czym teraz pracujesz? 

Basia Smal:  Obecnie zapełniam kartki obrazami ze świata małego miasta, w którym pojawił się ktoś, dla kogo ten świat nie jest znany i kto jak na razie czuje się trochę obserwatorem, a nie uczestnikiem tego życia. Wiem już, że pewne spotkanie zaowocuje w tym kimś zmianą i w ogóle zaowocuje :) To książka o przyjaźni i jej sile. O tym, jak bardzo jest potrzebna i jak wiele może - wesprzeć, podnieść, wskazać właściwą drogę i nieść pomoc, by nią iść.

Proszę, dokończ zdania: Lubię ciszę, ale też muzykę, górskie wędrówki, włoskie jedzenie (oprócz pizzy), usłyszeć co ktoś ma do powiedzenia i patrzeć ludziom w oczy :)

Potrzebuję ciepła, także tego płynącego z ludzkich serc.

Spotkanie bywa darem, a zawsze jest czymś znaczącym, czego nigdy nie lekceważę.

Ranek to dla mnie początek, wstęp do dalszej części dnia, jak start samolotu. 

Wieczorem piszę, słucham muzyki, "spotykam się" z bliskimi przez maile, telefon, SMS-y, odpoczywam. 

Czytam  tylko takie książki, które mnie zainteresują.

Potrafię zatrzymać się przy kimś, kto tego potrzebuje. 

 

Fot. Michał Oleksa

 

Dokąd doprowadził Cię "Wędrowiec"?

Basia Smal: "Wędrowiec" utwierdził mnie po raz kolejny w tym, w co wierzę - na nic nigdy nie jest za późno, nie ma rzeczy niemożliwych i to, że najważniejsza w życiu każdego człowieka jest miłość. I to ta miłość, którą się w sobie nosi wobec...

Cały czas, gdy pisałam tę książkę towarzyszył mi wewnętrzny pokój - coś wspaniałego! I on jako dar od "Wędrowca" pozostał we mnie :) Wiem, że bardzo warto robić to, do czego nakłania nas i prowadzi nasze serce. Warto go słuchać. I po prostu warto żyć. Niekoniecznie w określony sposób, w zapamiętany czy wyuczony, który jawi nam się jako ten jedynie właściwy. Każde życie, każde istnienie ma sens tylko i wyłącznie z powodu tego, że jest.

 

Trzy Gracje:)

 

Czy lubisz swojego bohatera? 

Basia Smal:  Odpowiem w taki sposób - bardzo chciałabym, by taki człowiek istniał naprawdę i bym mogła z nim porozmawiać. Myślę, że by mnie zafascynował - ma ciekawą osobowość. Jest silny i mądry, spokojny i dobry - piękny człowiek.

A jak zobaczyłam jego "portret" na okładce książki to... dech mi zaparło z wrażenia! Te niezwykłe, mądre oczy... (na to jaka będzie okładka nie miałam wpływu, więc stąd mój zachwyt).

Tak, lubię Wędrowca. Lubię w nim to, jaki jest.

Basiu, bardzo dziękuję za rozmowę, która była dla mnie wielką ucztą konesera. Z niecierpliwością czekam już na moment, kiedy wezmę do rąk "Wędrowca" i pozwolę się mu poprowadzić... 

Z Barbarą Smal rozmawiała Monika A. Oleksa

 

Fot. Marcin Oleksa